Στις 14 Σεπτεμβρίου, οι συνεισηγητές Guy Verhofstadt (Renew, BE), Sven Simon (EPP, DE), Gabriele Bischoff (S&D, DE), Daniel Freund (Greens/EFA, DE) και Helmut Scholz (The Left, DE) παρουσίασαν στην Επιτροπή Συνταγματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (AFCO) ένα ευρύ και φιλόδοξο σχέδιο αλλαγής της Συνθήκης . Το τελευταίο επισυνάπτεται σε πρόταση που καλεί το Συμβούλιο να υποβάλει αμέσως και χωρίς συζήτηση τις προτάσεις μεταρρύθμισης στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τη διευκόλυνση μιας Συνέλευσης σύμφωνα με τη συνήθη διαδικασία αναθεώρησης σύμφωνα με το άρθρο. 48 TEU. Το ψήφισμα αναμένεται να περάσει χωρίς σημαντικές τροποποιήσεις στο AFCO στις αρχές Οκτωβρίου, ακολουθούμενο από ψηφοφορία στην ολομέλεια από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις αρχές Νοεμβρίου.
Αυτή η σύντομη συνεισφορά θα επισημάνει και θα αξιολογήσει τις σημαντικότερες προτάσεις του σχεδίου AFCO και θα υποστηρίξει ότι, εάν εγκριθεί, η μεταρρύθμιση θα προωθήσει την ομοσπονδιοποίηση της Ένωσης, αλλάζοντας έτσι ενδεχομένως τη νομική της φύση.
Όραμα και Φιλοδοξία της AFCO
Ένα από τα πρώτα πράγματα που τραβάει το μάτι από τις πρώτες γραμμές του κειμένου είναι η αναφορά σε δύο ιδρυτικές πράξεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (και ειδικότερα του ευρωπαϊκού φεντεραλισμού): το Μανιφέστο του Βεντοτένε και τη Διακήρυξη Σούμαν. Προφανώς, η AFCO επιδιώκει να συνδεθεί ιδανικά με αυτά τα έγγραφα με τη φιλοδοξία να προωθήσει τους πολιτικούς τους στόχους.
Η πρόταση συνεχίζει δηλώνοντας ότι η διαρθρωτική μεταρρύθμιση της Ένωσης «είναι απαραίτητη, όχι ως αυτοσκοπός, αλλά προς το συμφέρον όλων των πολιτών της Ένωσης» (σημείο Β). Με άλλα λόγια, η μεταρρύθμιση αποσκοπεί στη βελτίωση της ικανότητας των θεσμικών οργάνων της ΕΕ να ενεργούν προς το συμφέρον τους και στη δημιουργία ισχυρότερου δημοκρατικού ελέγχου στις αποφάσεις και τις πολιτικές της ΕΕ. Η ενίσχυση της Ένωσης κρίνεται απαραίτητη και υπό το πρίσμα των διαρκών γεωπολιτικών προκλήσεων και της μελλοντικής διεύρυνσης του οργανισμού (σημεία Γ και Δ). Πράγματι, οι ευρωπαίοι πολίτες δεν είναι απλώς οι προβλεπόμενοι δικαιούχοι της μεταρρύθμισης, αλλά είναι και αυτοί που το ζήτησαν. Έτσι, η πρόταση της AFCO αποτελεί συνέχεια των εργασιών της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης (σημείο Ε). Η τελευταία διατύπωσε σημαντικά και μερικές φορές ριζοσπαστικά αιτήματα για αλλαγή στην Ένωση (που συνοψίζονται σε 49 προτάσεις), μετά από 12 μήνες πολυεπίπεδων συζητήσεων. Πρόκειται για μια σημαντική καινοτομία σε σύγκριση με το παρελθόν, όταν οι αλλαγές στη Συνθήκη ξεκίνησαν από διακυβερνητικές πρωτοβουλίες. Παρά το γεγονός ότι έχει προσεγγίσει μόνο μερικές εκατοντάδες χιλιάδες συμμετέχοντες σε όλη την Ένωση, η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει ένα άνευ προηγουμένου και μάλλον επιτυχημένο πείραμα συμμετοχικής δημοκρατίας, το οποίο παρέχει στα θεσμικά όργανα της ΕΕ εντολή από πολίτες της ΕΕ για τροποποίηση των Συνθηκών.
Τρία Θέματα Αλλαγής
Οι προτάσεις της μεταρρύθμισης θα οδηγούσαν σε τρεις βασικές αλλαγές: αναβαθμονόμηση της θεσμικής ισορροπίας της ΕΕ με ενίσχυση του Κοινοβουλίου και της Επιτροπής και περιθωριοποίηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της Ένωσης σε βασικούς τομείς πολιτικής και ισχυρότερη εποπτεία της ΕΕ εθνικές πολιτικές.
Για να αλλάξει η θεσμική ισορροπία, η μεταρρύθμιση προτείνει τη μετάβαση της Ένωσης προς ένα διμερές σύστημα.Για να καταστεί το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο δύο ίσα σώματα επιφορτισμένα με τη νομοθετική διαδικασία και τις βασικές πολιτικές αποφάσεις (σημείο 3), η μεταρρύθμιση προτείνει, μεταξύ άλλων, να να αυξηθεί ο αριθμός των τομέων στους οποίους αναλαμβάνονται ενέργειες με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία και να παραχωρηθεί στο Κοινοβούλιο το δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας (τροπολογίες αρ. 232, 233). Για να ξεπεραστούν τα εθνικά βέτο, προτείνει οι αποφάσεις στο Συμβούλιο να λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία (QMV). Η AFCO προβλέπει επίσης μια πιο συμπαγή Επιτροπή (που θα μετονομαστεί σε «Εκτελεστική») με μόνο 15 Μέλη: 14 γραμματείς και τον «Πρόεδρο της Ένωσης» (τροπολογία αρ. 47). Ο τελευταίος θα εκλεγεί βάσει νέας διαδικασίας, με το Κοινοβούλιο να προτείνει έναν υποψήφιο που θα επικυρωθεί από την πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (τροπολογία αρ. 49). Ο Πρόεδρος θα επέλεγε τα άλλα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής με βάση τις πολιτικές προτιμήσεις, διασφαλίζοντας παράλληλα γεωγραφική και δημογραφική ισορροπία. Η Βουλή θα μπορεί να εγκρίνει πρόταση μομφής με απόλυτη πλειοψηφία (με αποτέλεσμα να χαλαρώνει ο κοινοβουλευτικός έλεγχος στην Εκτελεστική εξουσία) και να την απευθύνει και σε μεμονωμένους Γραμματείς (τροπολογίες αρ. 211, 212).
Εάν εγκριθούν, αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα ωθήσουν την Ένωση προς μια κοινοβουλευτική μορφή διακυβέρνησης, όπου η εκτελεστική εξουσία απαιτεί την πολιτική υποστήριξη της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας για να παραμείνει στη θέση της. Κατά συνέπεια, ο κυρίαρχος ρόλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ως διαμορφωτής πολιτικής θα μειωνόταν. Από αυτή την άποψη, η μεταρρύθμιση αποσκοπεί στην αντικατάσταση του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με τον ήδη αναφερόμενο Πρόεδρο της Ένωσης (τροπολογία αρ. 26), ενισχύοντας έτσι τον ηγετικό ρόλο της εκτελεστικής εξουσίας στον καθορισμό της πολιτικής ατζέντας. Η θεσμική ισορροπία της Ένωσης θα αλλάξει περαιτέρω μέσω της προτεινόμενης θέσπισης δημοψηφίσματος της ΕΕ για θέματα σχετικά με τις δράσεις και τις πολιτικές της Ένωσης (τροπολογία αρ. 20). Ακόμη και αν η πρόταση δεν διευκρινίζει το πεδίο εφαρμογής και τα αποτελέσματα αυτού του μέσου, προβλέπει ότι οι πολίτες θα συμμετέχουν απευθείας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η δεύτερη ομάδα μεταρρυθμίσεων αφορά τη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της Ένωσης. Η πρόταση της AFCO προβλέπει μια νέα αποκλειστική αρμοδιότητα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, συμπεριλαμβανομένων των διαπραγματεύσεων για την κλιματική αλλαγή (τροπολογίες αρ. 82, 83), με ταυτόχρονη συμπερίληψη στο άρθρο. 3 ΣΕΕ του στόχου για τη μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και τη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας (τροπολογία αρ. 4). Πρόσθετες μεταρρυθμίσεις αφορούν νέες κοινές αρμοδιότητες σε θέματα δημόσιας υγείας και την προστασία και βελτίωση της ανθρώπινης υγείας (ιδίως διασυνοριακές απειλές για την υγεία), την πολιτική προστασία, τη βιομηχανία, την εκπαίδευση (ιδίως σε διακρατικά θέματα) και την ενέργεια (τροπολογίες αρ. 84-94). Στον τομέα της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης, η μεταρρύθμιση επιδιώκει να ενισχύσει τον ρόλο τόσο της Europol (τροπολογίες αρ. 127, 128.) όσο και της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (τροπολογίες αρ. 123, 124). Μια νέα «αμυντική ένωση» θα δημιουργήσει μια μόνιμη ικανότητα ταχείας ανάπτυξης, υπό την επιχειρησιακή διοίκηση της Ένωσης, και έναν ειδικό προϋπολογισμό για την κοινή προμήθεια και την ανάπτυξη εξοπλισμών (τροπολογία αρ. 61). Οι περισσότερες αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας θα λαμβάνονται από την QMV στο Συμβούλιο αφού λάβει τη συγκατάθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (τροπολογίες αρ. 53, 62). Κατά συνέπεια, η διεύρυνση των ευρωπαϊκών αρμοδιοτήτων συνδέεται με ένα όραμα λήψης αποφάσεων της ΕΕ που είναι λιγότερο διακυβερνητικό και πιο προσεκτικό στη φωνή των πολιτών.
Η τρίτη προτεραιότητα της μεταρρύθμισης είναι η ενίσχυση της ευρωπαϊκής εποπτείας της συμμόρφωσης των κρατών μελών με τη νομοθεσία της ΕΕ, ιδίως με τις αξίες της Ένωσης. Μια προτεινόμενη αλλαγή στο άρθρο 49 ΣΕΕ σχετικά με την αποδοχή νέων μελών προσθέτει την απαίτηση ότι τα κράτη μέλη πρέπει να συνεχίσουν να σέβονται τις αξίες του άρθρου 2 μετά την προσχώρησή τους, σύμφωνα με τα πορίσματα του ΔΕΕ στη Repubblika (τροπολογία αρ. 78). Για να ενισχυθεί το άρθρο 7 ΣΕΕ για την προστασία των αξιών της ΕΕ στα κράτη μέλη, η μεταρρύθμιση προτείνει την αλλαγή της τρέχουσας διαδικασίας που βασίζεται σε πολιτική αξιολόγηση και ομόφωνη ψηφοφορία, ώστε να εξουσιοδοτηθεί το Συμβούλιο να εγκρίνει έγκαιρη προειδοποίηση από την QMV και να παραχωρήσει στο ΔΕΕ τη δικαιοδοσία να επιβάλλει κυρώσεις για παραβιάσεις του κράτους δικαίου (τροπολογίες αρ. 9-11). Επιπλέον, παρέχεται το δικαίωμα τόσο στα κράτη μέλη όσο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να κινήσουν διαδικασία επί παραβάσει σύμφωνα με το άρθρο. 259 TFUE ενώπιον του Δικαστηρίου (τροπολογίες αρ. 220, 221).
Η ΕΕ ως ομοσπονδιακό κράτος;
Εάν εγκριθούν, οι προτάσεις θα άλλαζαν ριζικά τη φύση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η τελευταία θα έπαυε να είναι ένας οργανισμός που προέρχεται από τη βούληση των κρατών μελών και αναμφισβήτητα θα κινούνταν περισσότερο προς τη δομή ενός ομοσπονδιακού κράτους.
Αντίο κύριοι των συμβολαίων
Επομένως, η πρόταση μειώνει σαφώς τον ρόλο των κρατών μελών ως πραγματικών κυρίαρχων των Συνθηκών. Ενώ η τέχνη. 50 TEU θα επέτρεπε ακόμη μεμονωμένες αναχωρήσεις, η τροπολογία θα αντικαθιστούσε την αρχή της αφωνίας. Αυτό θα μείωνε την ικανότητα των μεμονωμένων κρατών μελών να σταματήσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνεπώς, η επιρροή των εθνικών κοινοβουλίων θα συρρικνωθεί επίσης. Σε περίπτωση που ένα κράτος μέλος αντιταχθεί σε απόφαση της πλειοψηφίας, θα πρέπει να αποχωρήσει από την Ένωση για να αποτρέψει την εφαρμογή της. Παρόμοια κατάσταση θα συνέβαινε με τη διαδικασία αλλαγής της Συνθήκης: μετά τις προτεινόμενες αναθεωρήσεις του άρθρου. 48 ΣΕΕ μια μεταρρύθμιση θα απαιτούσε μόνο τα τέσσερα πέμπτα των κρατών μελών ή εναλλακτικά την πλειοψηφία των πολιτών της ΕΕ σε δημοψήφισμα σε όλη την ΕΕ (τροπολογίες αρ. 72-75). Αυτό ουσιαστικά αναγκάζει τα κράτη μέλη που διαφωνούν να επιλέξουν μεταξύ της απρόθυμης αποδοχής των τροπολογιών της Συνθήκης ή της ολικής εξόδου από την Ένωση.
Επιπλέον, η Ένωση θα αναπτύξει τις δικές της αρμοδιότητες . Αυτό γίνεται σαφές εξετάζοντας τη νέα διατύπωση της ρήτρας ευελιξίας σύμφωνα με το άρθρο. 352 ΣΛΕΕ που παρέχει στην Ένωση μια επικουρική νομική βάση για την επιδίωξη των στόχων της με πλειοψηφία του Συμβουλίου αντί με αφωνία (τροπολογία αρ. 260). Η επακόλουθη χειραφέτηση της Ένωσης από τα κράτη μέλη θα προωθηθεί με την επέκταση της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας στην έγκριση της απόφασης των ιδίων πόρων και του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (τροπολογίες αρ. 248-252). Από τη στιγμή που οι εθνικές κυβερνήσεις και τα κοινοβούλιά τους δεν μπορούν πλέον να χρησιμοποιήσουν το βέτο τους, η Ένωση θα αυξήσει σημαντικά τη δημοσιονομική της αυτονομία, η οποία είναι κυρίως ένα θεμελιώδες μέσο πολιτικής αυτοδιάθεσης.
Η άνοδος των ευρωπαίων πολιτών
Ταυτόχρονα, η πρόταση της AFCO συνεπάγεται μια νέα δημοκρατική δυναμική. Η αναφορά στη Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης υποδηλώνει ήδη ότι οι ευρωπαίοι πολίτες είναι σιωπηρά οι πραγματικοί υποστηρικτές της μεταρρύθμισης.Η έγκριση της τροπολογίας θα ενίσχυε περαιτέρω τη φωνή τους, τόσο με την εξουσιοδότηση των εκπροσώπων τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και με την προσθήκη μιας Ε.Ε. διαδικασία δημοψηφίσματος. Το πιο σημαντικό, οι πολίτες της ΕΕ θα αναδεικνύονταν ως η απόλυτη πηγή νομιμοποίησης της εξουσίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο στο βαθμό που –και πάλι μέσω δημοψηφίσματος– θα μπορούν να επιβεβαιώσουν αναθεωρήσεις των συνθηκών που ενδέχεται να μην αποδεχτούν τα ίδια τα κράτη μέλη. Με αυτόν τον τρόπο, οι πολίτες που ευνοούν μια αλλαγή της Συνθήκης χωρίς επιτυχία σε εθνικό επίπεδο, μπορούν να ενταχθούν σε μια ευρωπαϊκή πλειοψηφία που τελικά θα την επιβεβαιώσει. Φυσικά, οι πολίτες μπορούν ακόμα να ψηφίσουν υπέρ του κράτους μέλους τους να αποχωρήσει από την Ένωση.
Σκεπτόμενος το Αδιανόητο
Οι περισσότεροι θα δουν την πρόταση της AFCO ως πρόκληση ή – στην καλύτερη περίπτωση – όνειρο μιας ομάδας ομοσπονδιακών ευρωβουλευτών που δεν θα δει ποτέ το φως της δημοσιότητας. Ισως. Ανεξάρτητα από το μέλλον του, το έργο αντιπροσωπεύει την πιο προηγμένη πρόταση αναθεώρησης της Συνθήκης από το σχέδιο Spinelli του 1984. Εάν καταφέρει να λάβει επαρκή κοινοβουλευτική υποστήριξη, θα μπορούσε να γίνει η βάση για μια μελλοντική «συστατική μάχη» όλων των φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων γύρω από η Ήπειρος. Επιπλέον, η ιδέα της τροποποίησης της Συνθήκης κατά πλειοψηφία ήρθε επιτέλους. Φυσικά, η αναθεώρηση της συνθήκης που προτείνει η AFCO θα εξακολουθεί να διέπεται από την τρέχουσα διαδικασία βάσει του άρθρου 48 ΣΕΕ, η οποία απαιτεί αφωνία των εθνικών αντιπροσώπων στη διακυβερνητική διάσκεψη και στη συνέχεια εθνικές επικυρώσεις. Δεν είναι αδύνατο, ωστόσο, εάν το σχέδιο AFCO απορριφθεί από ορισμένα κράτη μέλη, η υιοθέτησή του κατά πλειοψηφία θα μπορούσε να καταστεί πολιτικά βιώσιμη επιλογή. Ασφαλώς, αυτό θα αντιπροσώπευε μια στιγμή ρήξης του υφιστάμενου συνταγματικού πλαισίου (σκεφτείτε μόνο την απόφαση Defrenne του Δικαστηρίου). Ωστόσο, αυτό δεν σκοπεύει να κάνει η μεταρρύθμιση;
Αυτή είναι μια αυτόματη μετάφραση μιας ανάρτησης που δημοσιεύτηκε στο Verfassungsblog στη διεύθυνση URL https://verfassungsblog.de/a-leap-towards-federalisation/ στις Fri, 22 Sep 2023 13:18:24 +0000.