Η Ιταλία ξύπνησε στις 26 Σεπτεμβρίου με έναν νέο κυβερνητικό συνασπισμό υπό την ηγεσία των Brothers of Italy, ενός ακροδεξιού κόμματος, μαζί με το League, το Forza Italia και το Noi Moderati (ένα μικρό κεντρικό κόμμα).
Αντιμετωπίζουμε κάτι που ακόμη και πριν από λίγα χρόνια κανείς δεν θα το είχε προβλέψει. Στις εκλογές του 2018, το Brothers of Italy κέρδισε μόνο το 4% των ψήφων, αλλά τώρα, τέσσερα χρόνια μετά, κέρδισε το 26% των ψήφων και έτσι έγινε το κόμμα που έλαβε τις περισσότερες ψήφους στην Ιταλία. Οι εκλογές έδειξαν το υψηλότερο ποσοστό αποχής σε γενικές εκλογές της ιταλικής ιστορίας, ένα σχετικό χαρακτηριστικό που πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων.
Το αποτέλεσμα αυτών των εκλογών έχει προκαλέσει ανησυχητικές αντιδράσεις και γενικό συναγερμό τόσο σε όλη την Ιταλία όσο και διεθνώς. Είναι η πρώτη φορά από τις μαύρες μέρες του φασισμού που ένα δεξιό κόμμα κέρδισε τις γενικές εκλογές και πιθανότατα θα ηγηθεί της κυβέρνησης. Είναι αναμφίβολα ένα σημείο καμπής στην ιταλική πολιτική και ιστορία, μια ριζική αλλαγή στο πολιτικό φάσμα. Επιπλέον, ο επόμενος πρωθυπουργός φαίνεται έτοιμος να γίνει γυναίκα για πρώτη φορά στην Ιταλία––καθιστώντας το μια ακόμη ρηξικέλευθη στιγμή στο πολιτικό τοπίο.
Είναι το συνταγματικό σύστημα της Ιταλίας αρκετά ανθεκτικό για να αντιμετωπίσει τη μεταφασιστική κληρονομιά των Brothers of Italy; Κινδυνεύει η ιταλική δημοκρατία; Τρεις ημέρες μετά τις εκλογές πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με οποιεσδήποτε τέτοιες προβλέψεις, αλλά νομίζω ότι ορισμένες προκαταρκτικές απαντήσεις είναι δυνατές ήδη σε αυτό το πρώιμο στάδιο.
Οι ιταλικές εκλογές στο πλαίσιο: Η άνοδος των αδελφών της Ιταλίας
Η επιτυχία της Giorgia Meloni είναι μόνο το τελευταίο απρόβλεπτο αποτέλεσμα στις πρόσφατες ιταλικές εκλογές. Ας μην ξεχνάμε ότι το 2018, οι εκλογές είδαν την άνοδο ενός αντικατεστημένου, λαϊκιστικού κόμματος και ενός δεξιού κόμματος: αντίστοιχα, το Κίνημα Πέντε Αστέρων, το οποίο αναδείχθηκε πρώτο πολιτικό κόμμα (32% των ψήφων) και η Λέγκα, η οποία ήταν τότε το κορυφαίο κόμμα (17% των ψήφων) σε έναν κεντροδεξιό συνασπισμό που υποστηρίχθηκε από το 37% του εκλογικού σώματος.
Όπως και το 2018, η σημερινή νίκη πήγε επίσης σε ένα κόμμα «αντι-κατεστημένο»: Brothers of Italy ήταν το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Ντράγκι και ο Μελόνι ήταν ο μόνος υπέρμαχος του δεξιού λαϊκισμού αφού η Λέγκα εντάχθηκε στο τεχνικό στέλεχος του Ντράγκι και έγινε μέρος της κυβέρνησης. Αυτός ο χώρος που άφησε ανοιχτός η Λέγκα καταλήφθηκε από τους Brothers of Italy, οι οποίοι τελικά κέρδισαν τον διπλάσιο αριθμό ψήφων των εταίρων του συνασπισμού μαζί. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι ο συνασπισμός της κεντροδεξιάς ήταν παρών στον ιταλικό πολιτικό χώρο από τη δεκαετία του '90, με το Forza Italia να είναι αρχικά το κορυφαίο κόμμα, ακολουθούμενο από τη Λέγκα του Βορρά (και στη συνέχεια απλώς τη Λέγκα) να αναδεικνύεται περισσότερο. πρόσφατα. Η σημαντική αλλαγή που έφεραν οι εκλογές του 2022 είναι ότι την ηγεσία του συνασπισμού έχουν πλέον αναλάβει τα Brothers of Italy, ένα δεξιό κόμμα, το οποίο κληρονόμησε τη βαριά κληρονομιά των αρχικών μεταφασιστικών κομμάτων (MSI). Ωστόσο, για άλλη μια φορά, από συγκριτική σκοπιά, αυτό δεν είναι εντελώς νέο καθώς « τα ακροδεξιά κόμματα (και ιδέες) αποτελούν μέρος του ευρωπαϊκού πολιτικού ρεύματος για τουλάχιστον δύο δεκαετίες » (C. Mudde).
Ωστόσο, η μεταφασιστική κληρονομιά των Brothers of Italy έχει εγείρει πιο σοβαρές ανησυχίες για πιθανή δημοκρατική οπισθοδρόμηση στην Ιταλία, μια κρίση κράτους δικαίου και μια πιθανή αντιευρωπαϊκή στάση που μοιράζεται με άλλες κυβερνήσεις που αμφισβητούν την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σημερινό της στάδιο. μορφή (ιδιαίτερα Ουγγαρία και Πολωνία). Ακόμη και ο Γάλλος πρωθυπουργός (!), σε μια αρκετά ασυνήθιστη δήλωση, επιβεβαίωσε ότι η Γαλλία θα παρακολουθεί την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ιταλία.
Είναι βάσιμοι τέτοιοι φόβοι; Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος της νέας δεξιάς κυβέρνησης στο συνταγματικό σύστημα; Θα αλλάξει το σύνταγμα ο νέος συνασπισμός; Ποια θα είναι η προσέγγιση προς την ΕΕ; Αυτό το εκλογικό αποτέλεσμα θα οδηγήσει ακόμη και σε ένα αυταρχικό, ανελεύθερο καθεστώς;
Συνταγματικές διασφαλίσεις και ο ρόλος της Ε.Ε
Τρεις ημέρες μετά τις εκλογές πρέπει να είμαστε ακόμη προσεκτικοί στην προσέγγισή μας. Ωστόσο, υπάρχουν τουλάχιστον τρεις πτυχές που μπορούν να ληφθούν υπόψη όταν προσπαθείτε να σκιαγραφήσετε μια απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις:
1. Έλλειψη πλειοψηφίας δύο τρίτων στη Βουλή
Σε αντίθεση με την Ουγγαρία, στην οποία το κυβερνών κόμμα προώθησε συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, το ιταλικό σύνταγμα δεν μπορεί να αλλάξει μόνο από τον κυβερνών συνασπισμό. Παρά τη σαφή πλειοψηφία και στις δύο βουλές, ο δεξιός συνασπισμός απέχει πολύ από το να φτάσει το όριο των δύο τρίτων, η πλειοψηφία που απαιτείται για να εγκριθεί, στον δεύτερο γύρο της ψηφοφορίας, μια συνταγματική μεταρρύθμιση. Αυτή η διάταξη εγγυάται ότι η συνταγματική μεταρρύθμιση πρέπει να συμφωνήθηκε από πολύ περισσότερα κόμματα από ό,τι μόνο ο κυβερνών συνασπισμός. Εάν οι μεταρρυθμίσεις εγκριθούν με απλή πλειοψηφία, η πρόταση μπορεί να υποβληθεί (κατόπιν αιτήματος) σε λαϊκή ψηφοφορία, σε επιβεβαιωτικό δημοψήφισμα.
Ουσιαστικά, μια συνταγματική τροποποίηση που δεν υποστηρίζεται από την αντιπολίτευση ή από τον λαό είναι απίθανο να περάσει. Αυτό θα πρέπει να αποτρέψει μορφές « καταχρηστικού συνταγματισμού », που είναι πολύ συνηθισμένες σε αυταρχικά συστήματα που ηγούνται από τη μεγάλη πλειοψηφία του κυβερνώντος κόμματος.
Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ουγγαρία έχει μια μονομερή δομή, ενώ η Ιταλία έχει ένα σύστημα τέλειου διθάλαμου, το οποίο προσθέτει άλλη μια δικλείδα ασφαλείας για την αποτροπή καταχρηστικών συνταγματικών πρακτικών.
2. Συνολικό συνταγματικό σύστημα
Κοιτάζοντας πιο προσεκτικά το συνολικό ιταλικό συνταγματικό σύστημα, η εικόνα είναι λιγότερο ζοφερή από ό,τι φαίνεται αρχικά.
Πρώτα απ 'όλα, ιστορικά, η ιταλική συνταγματική δομή προβλέπει μια «αδύναμη» εκτελεστική εξουσία που ήταν μια από τις αιτίες της πολιτικής αστάθειας που αντιμετωπίζει παραδοσιακά το ιταλικό σύστημα.Σήμερα, αυτό το χαρακτηριστικό μπορεί να λειτουργήσει ως συνταγματικό χαρακτηριστικό για να αποτρέψει μια αυταρχική στροφή .
Επιπλέον, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, που παίζει καθοριστικό ρόλο στη συγκρότηση κυβέρνησης και στη σχέση με την εκτελεστική εξουσία, ειδικά σε περιόδους κρίσης, μπορεί να λειτουργήσει ως εγγυητής θεσμός για την προστασία της δημοκρατίας. Η περίφημη « υπόθεση Σαβόνα» , στην οποία ο Πρόεδρος άσκησε βέτο στον διορισμό του Καθ. Σαβόνα ως Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών λόγω των προηγούμενων επικρίσεων του Σαβόνα για τη νομισματική ένωση, ιδιαίτερα την πρότασή του να εγκαταλείψει το ευρώ, είναι το πιο σαφές παράδειγμα της δυνατότητας ρόλο που θα μπορούσε να παίξει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Ο ρόλος του προέδρου Mattarella θα είναι καθοριστικός στον επικείμενο σχηματισμό της νέας κυβέρνησης, ειδικά για τα κρίσιμα υπουργεία: Οικονομίας, Εξωτερικών και Άμυνας.
Παρόμοια λειτουργία ως εγγυοδοτικού οργάνου μπορεί να έχει και το Συνταγματικό Δικαστήριο, τα μέλη του οποίου διορίζονται -προκειμένου να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία και να αποφευχθεί ο έλεγχός τους από την εκτελεστική εξουσία- εν μέρει από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, εν μέρει από τη Βουλή σε Κοινή Συνεδρίαση και εν μέρει από το δικαστικό σώμα.
Επιπλέον, η Ιταλία έχει μια στέρεη περιφερειακή δομή, η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως αντιδύναμη σε περίπτωση συνταγματικής κρίσης.
Η συνταγματική δομή της Ιταλίας, η οποία αναμφίβολα αντιπροσωπεύει μια σταθερή δημοκρατία, φαίνεται να παρέχει ένα σύστημα διασφαλίσεων προκειμένου να μετριάσει και να αποτρέψει την εφαρμογή ανελεύθερων, αυταρχικών και αντι-ΕΕ σκοπών.
3. Ρόλος της Ε.Ε
Στην προαναφερθείσα υπόθεση Savona, ήταν σαφές ότι η δέσμευση στο σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αντιπροσωπεύει ένα θεμελιώδες ζήτημα για την ιταλική συνταγματική διάσταση. Αυτό ισχύει σήμερα περισσότερο από ποτέ δεδομένου του ρόλου που διαδραμάτισε η ΕΕ στον μετριασμό των επιπτώσεων του Covid-19 στις οικονομίες των κρατών μελών. Η Ιταλία επωφελείται από μια μαζική μεταφορά κονδυλίων της ΕΕ στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και, δεδομένης της δύσκολης στιγμής στην οποία βρίσκεται η ιταλική οικονομία, είναι πολύ απίθανο η νέα κυβέρνηση να αμφισβητήσει την ΕΕ για τέτοιους λόγους.
Ωστόσο, οι αδελφοί της Ιταλίας θα μπορούσαν εύλογα να είναι πιο συγκρουσιακές απέναντι στο εγχείρημα της ΕΕ, υιοθετώντας μια αφήγηση σεβασμού των συνταγματικών παραδόσεων και της κυριαρχίας των κρατών μελών. Αυτό μπορεί επίσης να αλλάξει την ισορροπία στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όσον αφορά την ψηφοφορία για ευαίσθητα θέματα που αφορούν την κρίση του κράτους δικαίου και τις εντάσεις μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών. Για παράδειγμα, η Ιταλία μπορεί να καταψηφίσει ή να δείξει κάποια αντίσταση στη μελλοντική έγκριση της πρότασης της Επιτροπής σχετικά με την αναστολή της χρηματοδότησης στην Ουγγαρία κατά την εφαρμογή του Κανονισμού Προϋποθέσεων.
Ωστόσο, η συγκεκριμένη στάση απέναντι στην Ευρώπη θα αντισταθμιστεί επίσης από ένα από τα κόμματα του συνασπισμού, το Forza Italia, το οποίο, παρά ορισμένες πρόσφατες ασάφειες, ήταν παραδοσιακά ένας ισχυρός υποστηρικτής υπέρ της ΕΕ.
Σύνθετα Μελλοντικά και Ακαδημαϊκές Ευθύνες
Κινδυνεύει η ιταλική δημοκρατία; Όπως έχω υποστηρίξει, το συνολικό ιταλικό πλαίσιο με κάνει να πιστεύω ότι αυτό δεν είναι πιθανό να συμβεί.
Τα αποτελέσματα των ιταλικών γενικών εκλογών είναι, ωστόσο, μια σαφή ρήξη από την προηγούμενη κυβέρνηση με επικεφαλής τον Μάριο Ντράγκι, του οποίου η ευρεία αναγνώριση ως αξιόπιστου, έγκυρου ομολόγου και η σαφής δέσμευση για την ενσωμάτωση στην ΕΕ και τις αξίες της ΕΕ βοήθησαν στη βελτίωση της διεθνούς θέσης της Ιταλίας και τη διαχείριση μιας ευαίσθητης φάσης μετά την πανδημική μετάβαση.
Η νέα κυβέρνηση θα κληθεί σύντομα να δράσει σε ένα ακόμη πιο περίπλοκο σενάριο που χαρακτηρίζεται από οικονομική και ενεργειακή κρίση, και από τους ανέμους του πολέμου και της διεθνούς αστάθειας. Θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει μια ακόμη πιο πολωμένη κοινωνία – όχι μόνο πολιτικούς και ιδεολογικούς διαχωρισμούς αλλά και οικονομικές, κοινωνικές και εδαφικές ρωγμές. Θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τέτοιες πολλαπλές εντάσεις και να ανταποκριθούν στις ανάγκες μιας διασπασμένης κοινωνίας; Ειλικρινά δεν ξέρω.
Αυτό που ξέρω είναι ότι σε αυτό το περίπλοκο, ανησυχητικό σενάριο, σε μια εποχή οξείας πόλωσης – η Ιταλία είναι μόνο το πιο πρόσφατο παράδειγμα – εμείς, ως μελετητές, πρέπει να συνεισφέρουμε εποικοδομητικά στη δημόσια συζήτηση, καταθέτοντας διαφορετικές απόψεις, αλλά αποφεύγοντας τροφοδοτώντας περαιτέρω πόλωση και ιδεολογική υπεραπλούστευση. Η σκιά και ο φόβος ενός ζοφερού παρελθόντος δεν πρέπει να μας εμποδίζουν να δούμε τις προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε στο μέλλον.
Είμαι ευγνώμων στους Matteo Bonelli, Giuseppe Martinico και Luca Pietro Vanoni για τα σχόλια και τις προτάσεις τους.
Αυτή είναι μια αυτόματη μετάφραση μιας ανάρτησης που δημοσιεύτηκε στο Verfassungsblog στη διεύθυνση URL https://verfassungsblog.de/the-shadow-of-the-past-the-challenges-of-the-future/ στις Wed, 28 Sep 2022 07:40:24 +0000.