Ένα συνταγματικό απολίθωμα ξυπνά

Στις 26 Σεπτεμβρίου, οι ψηφοφόροι του Βερολίνου θα σπάσουν νέο συνταγματικό έδαφος με την εφαρμογή δημοψηφίσματος για την κοινωνικοποίηση των κατοικιών. Ανεξάρτητα από την έκβασή του, το αίτημα για κοινωνικοποίηση της γης θα απασχολήσει τόσο την πολιτική όσο και το δίκαιο για πολύ καιρό ακόμα. Συνεπώς, το έργο κοινωνικοποίησης δίνει έμφαση στον μετασχηματιστικό χαρακτήρα της συνταγματικής προστασίας της ιδιοκτησίας, ο οποίος αντανακλάται ιδιαίτερα στην ερμηνεία και εφαρμογή του άρθρου 15 GG.

Θέμα του δημοψηφίσματος

Το θέμα της απόφασης που προτάθηκε από την πρωτοβουλία « Deutsche Wohnen & Co. expropriate » είναι η λεγόμενη Vergesellschaftungsgesetz, η οποία πρόκειται να εκδοθεί από τη Γερουσία του Βερολίνου. Στόχος είναι η κοινωνικοποίηση του στεγαστικού αποθέματος όλων των κερδοσκοπικών εταιρειών κατοικιών που κατέχουν πάνω από 3000 διαμερίσματα στην πολιτεία του Βερολίνου. Το επίκεντρο του έργου είναι συνεπώς περίπου 220.000 διαμερίσματα, τα οποία σήμερα αντιπροσωπεύουν το ένα όγδοο του κατοικημένου αποθέματος του Βερολίνου. Η κοινωνικοποιημένη ακίνητη περιουσία πρόκειται να μεταφερθεί σε ίδρυμα δημοσίου δικαίου και να διαχειριστεί με τη δημοκρατική συμμετοχή ενοικιαστών, αστικής κοινωνίας, υπαλλήλων και Γερουσίας. Ο μη κερδοσκοπικός προσανατολισμός και η απαγόρευση της ιδιωτικοποίησης αγκυρώνονται στο καταστατικό του ιδρύματος.

Σε αντίθεση με ό, τι υποδηλώνει το όνομά του, ο χορηγός του δημοψηφίσματος "Expropriate Deutsche Wohnen & Co" δεν επιδιώκει την απαλλοτρίωση με τη συνταγματική έννοια. Δεν απαιτεί απλή μεταβίβαση ατομικής ιδιοκτησίας σε άλλον μεταφορέα, αλλά προτίθεται τη (μερική) μετατροπή του οικονομικού συστήματος με στόχο το κέρδος σε μη κερδοσκοπικό. Η ουσιαστική βάση του προβλεπόμενου νόμου είναι συνεπώς στο άρθρο 15 GG, το οποίο επιτρέπει τη «μεταφορά γης […] με σκοπό την κοινωνικοποίηση με νόμο, […] σε κοινή ιδιοκτησία ή άλλες μορφές δημόσιας οικονομίας ". Ενώ το άρθρο εξακολουθούσε να έχει κάποια σημασία για τη διαμόρφωση της οικονομικής τάξης όταν τέθηκε σε ισχύ ο Βασικός Νόμος, πήρε μια δεύτερη θέση στη νομολογία και την πολιτική κατά τη διάρκεια του oldυχρού Πολέμου το αργότερο. Σήμερα η διάταξη περιγράφεται ακόμη και ως «συνταγματικό απολίθωμα» του Βασικού Νόμου. ¹⁾ Depenheuer / Froese στο: MKS-GG, Art. 15 Rn. 4 επ. Το δημοψήφισμα, το οποίο έλαβε σχεδόν 350.000 υπογραφές υποστήριξης εκ των προτέρων, θα μπορούσε να αποδειχθεί μια καμπή στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης στεγαστικής κρίσης και να δώσει νέα πνοή στο υποτιθέμενο απολίθωμα.

Τι συμβαίνει σε περίπτωση επιτυχίας;

Ακόμη και αν το δημοψήφισμα γίνει υπέρ της κοινωνικοποίησης, η κοινωνικοποίηση των ακινήτων κατοικιών δεν θα ήταν σε καμία περίπτωση ακόμη άμεση συνέπεια της απόφασης. Επειδή στο πλαίσιο της απόφασης, δεν ψηφίζεται ένας συγκεκριμένος νόμος κοινωνικοποίησης, αλλά μόνο για το αν η Γερουσία του Βερολίνου πρέπει να κάνει ψήφισμα για τη σύνταξη νομοσχεδίου. Είναι αλήθεια ότι η πρωτοβουλία «απαλλοτρίωση της Deutsche Wohnen & Co» υπέβαλε μια πρόταση για νόμο κοινωνικοποίησης στην εσωτερική διοίκηση ήδη από τον Μάιο. Ωστόσο, είναι απίθανο αυτό ή παρόμοια σχέδια να υιοθετηθούν από τη Γερουσία και να εγκριθούν από τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Μέχρι στιγμής, η Γερουσία ήταν επιφυλακτική και ανακοίνωσε σε επίσημη ανακοίνωση για το δημοψήφισμα ότι θα θεωρούσε το αποτέλεσμα μη δεσμευτικό. Σε ποιο βαθμό η νέα Γερουσία θα τηρήσει αυτή τη γραμμή, μένει να το δούμε. Είναι σαφές ότι το δημοψήφισμα θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στις επερχόμενες διαπραγματεύσεις συνασπισμού στη Γερουσία του Βερολίνου, την πολιτική ενοικίου και, τέλος, το λιγότερο σημαντικό, τη συνταγματική συζήτηση για τον τρόπο αντιμετώπισης της στεγαστικής κρίσης.

Λόγω της προηγούμενης συζήτησης και της νομοθετικής πρότασης της πρωτοβουλίας, ορισμένα συνταγματικά ζητήματα είναι ήδη προβλέψιμα, η εκτίμηση των οποίων θα είναι καθοριστική για τις πιθανότητες υλοποίησης του έργου. Συγκεκριμένα, υπάρχει διαφωνία σχετικά με το ύψος της αποζημίωσης για τις ενδιαφερόμενες εταιρείες και το βαθμό στον οποίο η κοινωνικοποίηση των κατοικιών θα ήταν ανάλογη. Μια ματιά στις βάσεις των επιχειρημάτων που προβάλλονται δείχνει ότι η συζήτηση βασίζεται σε διαφορετικές αντιλήψεις για τη συνταγματική εγγύηση της ιδιοκτησίας. Διαφέρουν ουσιαστικά στο ερώτημα αν το συνταγματικό status quo έγκειται στη διατήρηση ή τον μετασχηματισμό του ιδιοκτησιακού μας συστήματος και θα τεθούν και θα δοκιμαστούν παρακάτω.

Ο αγώνας για το συνταγματικό status quo I: Το ποσό της αποζημίωσης

Για την κοινωνικοποίηση των ακινήτων κατοικίας, σύμφωνα με το άρθρο 15 πρόταση 2 του βασικού νόμου, με αντίστοιχη εφαρμογή του άρθρου 14, παράγραφος 3 του βασικού νόμου, πρέπει να καταβληθεί αποζημίωση που φέρνει τα συμφέροντα του ατόμου και του κοινού σε δίκαιη ισορροπία. Δεδομένου ότι το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο δεν έχει λάβει μέχρι στιγμής συνταγματική απόφαση σχετικά με τις απαιτήσεις εφαρμογής του άρθρου 15 GG ή τον υπολογισμό της αποζημίωσης, οι εκτιμήσεις του ύψους της αποζημίωσης στην πολιτική και τη νομολογία ποικίλλουν σημαντικά. Ενώ η πρωτοβουλία «Expropriate Deutsche Wohnen & Co» προϋποθέτει αποζημίωση μεταξύ 7 και 13 δισεκατομμυρίων ευρώ, η οποία είναι πολύ χαμηλότερη από την αγοραία αξία, η Γερουσία του Βερολίνου αναμένει ανώτατο όριο κόστους έως και 36 δισεκατομμύρια ευρώ, η οποία είναι η αγοραία αξία. πρέπει να αντιστοιχεί σε ακίνητα κατοικιών.

Στο φάσμα αυτών των αξιολογήσεων, υπάρχουν δύο διαφορετικές αντιλήψεις για το άρθρο 15 GG: Όποιος βασίζει τον υπολογισμό του ποσού της αποζημίωσης στην αγοραία αξία, υποθέτει ότι η κοινωνικοποίηση πρέπει να πραγματοποιείται σύμφωνα με τους κανόνες της αγοράς. Αλλά ακριβώς αυτοί οι κανόνες πρέπει να μπορούν να ανατραπούν σύμφωνα με το άρθρο 15 Γ.Γ. Συνεπώς, το άρθρο κοινωνικοποίησης λειτουργεί σε διαφορετικό επίπεδο ανάντη της αγοράς. Συνεπώς, η συζήτηση σχετικά με το ύψος της αποζημίωσης αφορά ουσιαστικά το ζήτημα του βαθμού στον οποίο ο βασικός νόμος διατηρεί ένα οικονομικό status quo και κατά πόσο επιτρέπει να αμφισβητηθεί από τη δημοκρατική πλειοψηφία προκειμένου να επιτευχθούν σκόπιμα αποτελέσματα αναδιανομής. Από την πρώτη του απόφαση σχετικά με την οικονομική και πολιτική ουδετερότητα του βασικού νόμου το 1954, το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο κατέστησε επανειλημμένα σαφές ότι η δομή του ιδιοκτησιακού και οικονομικού συστήματος είναι ανοικτή ως προς το περιεχόμενο και υπόκειται σε δημοκρατικές διαπραγματεύσεις. Απομακρύνοντας την κλασική νομική υπεράσπιση, η συνταγματική κατανόηση της ιδιοκτησίας δεν κατευθύνεται προς τη διατήρηση ενός status quo, αλλά μάλλον προς τη δυνατότητα μετασχηματισμού της. ²⁾ Δείτε Röhner, KJ 2019, 16 (21). Στο συνταγματικό κείμενο, αυτό αντικατοπτρίζεται αφενός στο γεγονός ότι αυτό που προστατεύεται ως ιδιοκτησία βάσει του βασικού νόμου καθορίζεται μόνο από τα νομοθετικά όργανα σύμφωνα με το άρθρο 14 Ι 2 ΓΓ και ως εκ τούτου υπόκειται αναπόφευκτα σε αλλαγές. Από την άλλη πλευρά, το άνοιγμα του συστήματος ιδιοκτησίας αντικατοπτρίζεται στο σχετικό άρθρο 15 του βασικού νόμου. Ο κανονισμός είναι έκφραση του λεγόμενου συμβιβασμού της Βόννης μεταξύ αστικών κομμάτων και σοσιαλδημοκρατών, οι οποίοι συμμετείχαν και οι δύο στη σύνταξη του συνταγματικού κειμένου στο Κοινοβουλευτικό Συμβούλιο. Δεδομένου ότι παρέμειναν διχασμένοι ως προς την κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής της νέας Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, απέφυγαν να ορίσουν μια συγκεκριμένη οικονομική τάξη στο συνταγματικό κείμενο. Με το άρθρο 15 GG, η μη κερδοσκοπική οργάνωση της οικονομίας θα πρέπει να παραμείνει εξίσου εφικτή με ένα καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα. Συνεπώς, το άρθρο 15 GG προηγείται συνειδητά του προσανατολισμού προς τους μηχανισμούς της αγοράς.

Εάν μια δημοκρατική πλειοψηφία πάρει τώρα την απόφαση υπέρ ενός συλλογικού, μη κερδοσκοπικού συστήματος παροχής κατοικίας, η εφαρμογή του άρθρου 15 GG-και επομένως ιδίως ο υπολογισμός του ποσού της αποζημίωσης σύμφωνα με το άρθρο 15 πρόταση 2 GG – μπορεί να βασίζεται σε δικαιολογημένες προσδοκίες και εκτιμήσεις προσωπικών επιδόσεων, αλλά να μην καθοδηγείται από αποφάσεις αξίας οικονομικής πολιτικής.

Ο αγώνας για το συνταγματικό status quo II: αναλογικότητα

Οι αποκλίνουσες αντιλήψεις περί ιδιοκτησίας δεν έχουν μόνο αντίκτυπο στον υπολογισμό του ποσού της αποζημίωσης. Έχουν επίσης έμμεση επίδραση στην εκτίμηση της αναλογικότητας του έργου κοινωνικοποίησης ως έχει. Για άλλη μια φορά, υπάρχουν δύο προσεγγίσεις που διαφέρουν ως προς τον υποκείμενο νόμιμο σκοπό: Ενώ ορισμένοι θεωρούν ότι η εισαγωγή συλλογικών οικονομικών μορφών είναι από μόνος τους θεμιτός στόχος, άλλοι υποθέτουν ότι η κοινωνικοποίηση πρέπει να επιδιώκει έναν στόχο που υπερβαίνει αυτό. Κατά συνέπεια, η κοινωνικοποίηση των ακινήτων κατοικιών στο Βερολίνο πρέπει να εξυπηρετεί έναν εξωτερικό σκοπό, όπως η διατήρηση ενός οικονομικά προσιτού χώρου διαβίωσης και μπορεί να είναι μόνο κατάλληλη, απαραίτητη και κατάλληλη σε σχέση με αυτό. Οι υποστηρικτές αυτής της προσέγγισης καταλήγουν γρήγορα στο συμπέρασμα ότι το έργο κοινωνικοποίησης του Βερολίνου δεν είναι ούτε κατάλληλο ούτε απαραίτητο επειδή αποθαρρύνει τους ιδιώτες επενδυτές από την κατασκευή νέων κατοικιών και επειδή οι επιταχυνόμενες διαδικασίες οικοδομικής άδειας ή η νόμιμη απόκτηση κατοικίας έχουν πιο ήπιο και εξίσου αποτελεσματικό αποτέλεσμα. ³⁾ Βλέπε, για παράδειγμα, Schmidt, DÖV 2019, 508 (510) με περαιτέρω αναφορές. Sodann / Ferlemann, LKV 2019, 193 (197) · Kloepfer, NJW 2019, 1656 (1661).

Αυτό το «εξωτερικό» τεστ αναλογικότητας βασίζεται στην παραδοχή ότι η κοινωνικοποίηση ως τέτοια δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός που αναγνωρίζεται συνταγματικά. Οι υποστηρικτές αυτής της κατανόησης βλέπουν την αγορά με επίκεντρο την οργάνωση της προσφοράς κατοικίας, δηλαδή την εκμετάλλευση της γης με γνώμονα το κέρδος ως ένα συνταγματικό status quo, ο μετασχηματισμός του οποίου δεν αντιπροσωπεύει έναν θεμιτό στόχο από μόνο του. Το γεγονός ότι ένας τέτοιος όρος είναι ξένος για τον Βασικό Νόμο, ακόμη και στο πλαίσιο του ελέγχου της αναλογικότητας, φαίνεται σαφέστερα στο άρθρο 15 του ίδιου του Βασικού Νόμου. Επιτρέπει τη μεταβίβαση γης στην κοινή οικονομία με σκοπό " κοινωνικοποίηση », δηλαδή με σκοπό τον μετασχηματισμό ως τέτοιο. Το έργο κοινωνικοποίησης του Βερολίνου δεν χρειάζεται παρά να είναι ανάλογο με την έννοια ότι μετατρέπει ένα οικιστικό σύστημα προσανατολισμένο προς το ιδιωτικό κέρδος σε ένα συλλογικό σύστημα παροχής στέγασης προσανατολισμένο στο κοινό καλό. Σύμφωνα με αυτήν την κατανόηση, τα συμφέροντα των ιδιωτικών ιδιοκτητών δεν αγνοήθηκαν εντελώς, αλλά θα ληφθούν υπόψη στο πλαίσιο των αρχών που αναφέρονται παραπάνω σχετικά με την καταβολή αποζημίωσης. ⁴⁾ Προς αυτή την κατεύθυνση επίσης Röhner, KJ 2019, 16 (18) mwN.

Η ιδιοκτησία παραμένει ανοιχτή και πολιτική

Το επερχόμενο δημοψήφισμα θα επιτρέψει πρωτίστως ένα πράγμα: την αμφισβήτηση των μηχανισμών διανομής της ιδιωτικής ιδιοκτησίας από μια δημοκρατική πλειοψηφία. Με το άρθρο 15, ο Βασικός Νόμος προβλέπει ρητά τη δυνατότητα επίλυσης των συγκρούσεων κατανομής σε σχέση με την ιδιωτική ιδιοκτησία στο πλαίσιο του Συντάγματος και τη διατήρηση του αποτελέσματος ανοιχτού για τη δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων. Αυτή ακριβώς η δυνατότητα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη στο πλαίσιο του υπολογισμού της αποζημίωσης και της εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας και δεν πρέπει να υπονομευθεί από μια υπερβολικά συντηρητική ερμηνεία της διάταξης.

---

Αυτή είναι μια αυτόματη μετάφραση μιας ανάρτησης που δημοσιεύτηκε στο Verfassungsblog στη διεύθυνση URL https://verfassungsblog.de/ein-verfassungsfossil-erwacht/ στις Wed, 22 Sep 2021 16:54:53 +0000.